سونامی ـ امواج قاتل

در 26 دسامبر سال 2004، زمین لرزه‌ای در زیر آب نزدیک به ساحل اندونزی رخ داد که موجب بوجود آمدن بزرگترین سونامی در تاریخ شد. 280000 نفر جان خود را از دست داده و بسیاری از روستاهای ساحلی از بین رفتند. بسیاری از مناطق اطراف اقیانوس آرام مجهز به مراکز هشدار و برنامه‌های ویژه در خصوص چگونگی تخلیه مردم به هنگام نزدیک شدن سونامی هستند. واژه‌ی سونامی (تسونامی) از واژه‌ی ژاپنی تسو (tsu) به معنای بندر و نامی (nami) به معنای امواج گرفته شده است. سونامی دسته‌ای از امواج اقیانوسی هستند که می‌توانند بیش از صدها کیلومتر با سرعت بسیار بالا را طی کنند. این امواج به سختی در ناحیه آزاد و باز اقیانوس دیده می‌شوند، اما زمانی که به آبهای کم عمق نزدیک به ساحل می‌رسند بلندتر و بلندتر شده و ارتفاع آنها به 30 متر می‌رسد. این امواج بسیار قدرتمند بوده و می‌توانند هرچیز سر راه خود را ویران سازند.
سونامی بواسطه زمین لرزه در کف اقیانوس بوجود می‌آید. پوسته زمین از صفحات بسیاری ساخته شده است که همواره در حرکت هستند. در صورتی که این صفحات به یکدیگر برخورد کنند، ممکن است یکی از آنها به بالای دیگری حرکت نماید. هنگامی که یک صفحه به سمت بالا حرکت می‌کند آب سطح طبیعی دریا را به بالا می‌راند. در این هنگام سونامی شکل می‌گیرد. انرژی ناشی از زمین لرزه امواجی را بوجود می‌آورد که با سرعت بسیار زیاد در تمام جهات پخش می‌شوند. در ناحیه باز اقیانوس سونامی می‌تواند به سرعت حداکثر 900 کیلومتر در ساعت برسد. هنگامی که سونامی به خط ساحلی رسید، سرعت آن کم شده و شاید به 50 کیلومتر در ساعت می‌رسد. آب مکانی را برای رفتن پیدا نکرده بنابراین متراکم می‌شود ـ در برخی موارد به ارتفاعی بلندتر از یک ساختمان 10 طبقه می‌رسد. بطوریکه به ساحل برخورد کرده و خانه‌ها، سواحل و جاده‌ها را بدون مشکل ویران می‌سازد.
بیشترین خرابی ناشی از سونامی زمانی است که یک زمین لرزه در زیر آب در نزدیک منطقه ساحلی رخ دهد. امواج می‌توانند در ظرف چند دقیقه به ساحل رسیده و فرصت اطلاع به موقع مردم وجود ندارد. تقریباً هیچ راه گریزی از آن وجود ندارد.
در صورتی که زمین لرزه بسیار دور از زمین رخ دهد، ممکن است چند ساعت طول کشیده تا امواج کشنده به ساحل برسند. در این زمان می‌توان مردم را از آن مطلع ساخته و به مکانی امن هدایت کرد.
در ساحل افرادی که شاهد نزدیک شدن سونامی هستند، جزر و مد بزرگی از آب را خواهند دید. گاهی اوقات آب نزدیک به ساحل به طور کامل ناپدید شده و چند دقیقه بعد نخستین امواج بزرگ می‌توانند خود را به ساحل برسانند. در برخی موارد سونامی در قالب یک موج بزرگ نمی‌رسد بلکه به شکل یک سیل قوی خود را نشان می‌دهد.
مردم، به ویژه گردشگران اغلب هنگامی که سونامی در حال نزدیک شدن است دچار اشتباه می‌شوند. جمعیت کنجکاو در ساحل مانده و امواج عظیمی که در حال نزدیک شدن هستند را تماشا می‌کنند و زمانی به قدرت و ارتفاع این امواج پی می‌برند که شاید برای فرار خیلی دیر شده باشد. بهترین کار این است که تا آنجا که امکان دارد از ساحل فرار کرده و به سطوح مرتفع خود را برسانند.
بسیاری از مناطق اطراف اقیانوس آرام مجهز به مراکز هشدار و برنامه‌های ویژه در خصوص چگونگی تخلیه مردم به هنگام نزدیک شدن سونامی هستند. مرکز هشدار سونامی اقیانوس آزاد در جزایر هاوایی واقع است. این مرکز بالا آمدن آب اقیانوس و زمین لرزه‌های زیر آب را آشکار ساخته و اطلاعات خود را به بسیاری از ایستگاه‌های دیگر در سایر کشورها گزارش می‌کند. دولتهای محلی آنگاه بایستی تصمیم بگیرند که چه باید بکنند.
در 26 دسامبر 2004، قدرتمندترین زمین لرزه 40 سال اخیر در سواحل سوماترا از کشور اندونزی رخ داد. سونامی شکل گرفته در اواسط فصل کریسمس به مناطق ساحلی با سرعت زیاد برخورد کرد. هزاران اروپایی به هنگام وقوع سونامی در سواحل تایلند، اندونزی، سریلانکا و سایر جزایر بسر می‌بردند. تخمین زده می‌شود که در این سونام حدود 280000 نفر جان خود را از دست داده باشند.